Extra's

Copyright of privilege?

De naam van Jheronimusch Bosch bleef ook lang na zijn dood in 1516 bekend bij het grote publiek. Zijn fantasievolle composities, vaak bevolkt met fantastische figuren en duivels, waren zeer geliefd.Talloze na- volgers en kopiisten probeerden aan de niet aflatende vraag naar taferelen van Bosch te voldoen door kopieën, varianten en regelrechte vervalsingen op de markt te brengen.

Ook Cock speelde hier als uitgever handig op in door gravures te laten maken waarop Bosch als ‘inventor’ of uitvinder wordt genoemd.Vandaag weten we dat het nagenoeg steeds gaat om composities die niet door de meester zelf werden bedacht, maar die gebaseerd zijn op het werk van navolgers. Cock gebruikte zonder aarzelen de naam van Bosch, omdat die aanvankelijk ook veel bekender was dan die van Pieter Bruegel. Die laatste zou voor Cock ook ontwerpen in de populaire stijl van Bosch maken. De toenmalige opvattingen over auteursrecht of intellectueel eigendom wijken sterk af van de onze. Wetgeving om een beeld of idee auteursrechtelijk te beschermen bestond nog niet. Wel kon de uitgever een ‘privilege’ aanvragen om een uitgave voor een bepaal- de periode tegen alle vormen van namaak te beschermen. In ruil voor de betaling van een som geld beloofde de overheid te zullen ingrijpen tegen ieder die haar rechtsgebied het privilege overtrad.

Techniek

Hieronymus Cock en zijn medewerkers werkten uitsluitend met diepdruktechnieken, zoals de burijngravure en de ets.

De burijn is een stalen stift met een scherp afgeschuind uiteinde. Hiermee worden diepe en scherpe,V-vormige groeven in het metaal uitgesneden. Nadien worden resten van de braam en andere onvolkomenheden weggehaald. De plaat wordt vervolgens met inkt ingesmeerd. De inkt wordt daarna zo veel mogelijk van het oppervlak van de plaat verwijderd (het zogenaamde ‘afslaan’). In de groeven blijft de inkt achter. Onder druk van een rolpers wordt de inkt op vochtig gemaakt papier overgebracht.

Etsen worden op dezelfde manier afgedrukt, maar de aanmaak van de drukplaat is heel verschillend. Bij deze techniek maakt een bijtende stof de groeven in het metaal. Eerst wordt de plaat helemaal afgedekt met een zuurbestendig vernis, de zogenaamde ‘etsgrond’. Door met een etsnaald de tekening in de etsgrond te krassen komen delen metaal vrij te liggen. Op die plaatsen kan het zuur zijn werk doen. Etsen hebben een veel lossere lijnvoering en lijken soms sterk op pentekeningen. Een etsplaat maken is minder arbeidsintensief. Het is een techniek waarmee schilders die minder vertrouwd waren met de moeilijke burijntechniek veelvuldig hebben gewerkt. vormen van namaak te beschermen. In ruil voor de betaling van een som geld beloofde de overheid te zullen ingrijpen tegen ieder die haar rechtsgebied het privilege overtrad.