Oeps!

Gelieve de app in portret stand te gebruiken.
Danku!

IV.

Hieronymus Cock en de Italianisanten

Van bij het begin produceerde het huis In de Vier Winden prenten naar ontwerpen van kunstenaars uit het Noorden die sterk beïnvloed waren door hun verblijf in Italië.

Maarten van Heemskerck (1498-1574) in Haarlem, Lambert Lombard (1506-1566) in Luik, en Frans Floris (1519-1570) in Antwerpen hadden al pogingen ondernomen om hun werk in prent te verspreiden. Lombard gaf de prentkunst zelfs bewust een plaats in het vernieuwende kunstonderricht en leidde ook graveurs op.

Vanaf de vroege jaren 1550 vonden Heemskerck, Lombard, Floris en anderen in Cock de geschikte coördinator en financier om op veel grotere schaal prenten te produceren en internationaal te verspreiden. Deze kunstenaars wilden zich in hun werk meten met de kunst van de oudheid en de Italiaanse renaissance. Door de publicatie van hun inventies in prent kon deze artistieke wedijver door een internationaal publiek worden gevolgd. In de ogen van Cock en de Brugse humanist Dominicus Lampsonius (1532-1599) overtrof de combinatie van het talent van Frans Floris en Cornelis Cort (1533-1578) in de reeks De werken van Hercules het beste wat Italië te bieden had.

38. De werken van Hercules

Omstreeks 1555 voltooide Frans Floris De werken van Hercules, de eerste van twee cycli schilderijen die hij voor het nieuwe buitengoed van de koopman en financier Nicolaas Jonghelinck maakte. De ruimtelijke beperkingen van het vertrek dwongen Floris om de twaalf werken voor te stellen in tien schilderijen. Daartoe combineerde hij telkens twee onderling verwante werken met elkaar. Hij behield het verhalende karakter door een van beide op de voorgrond en het andere op de achtergrond af te beelden.

Cornelis Cort, die werkte op basis van tekeningen naar de schilderijen, maakte van Floris’ composities een uniforme horizontale reeks. Hij voegde landschappen toe, maar behield Floris’ oplossing om twaalf episoden voor te stellen in tien beelden. Lampsonius schreef een Latijnse opdracht waarin het werk van Floris boven dat van zijn Italiaanse voorbeelden wordt aangeprezen. Hij looft ook Cock die het initiatief nam om de schilderijen in prent te laten brengen en ze daarmee de internationale bekendheid te geven die ze verdienen.

Druk op de afbeelding om in te zoomen
zoom in Cock Hieronymus

38. Opdracht aan Nicolaas Jonghelinck door Dominicus Lampsonius
typografisch gedrukte tekst gevoegd bij de eerste editie van de reeks uit 1563

Hercules? Hoe zit dat ook alweer?

Herakles, of Hercules (zoals de Romeinen hem noemden), is een zoon van de god Zeus. Hij is geboren uit een sterfelijke moeder om zijn vader te helpen met het uitwissen van alle kwaad op aarde. Omdat hem niet alleen de koninklijke troon wordt beloofd, maar ook een plaats op de berg Olympus, wordt Hera, de vrouw van Zeus, woedend van jaloezie en grijpt in: Herakles wordt getroffen door waanzin en doodt vervolgens zijn vrouw en kinderen.Voor straf moet hij twaalf onmenselijk zware taken uitvoeren, waarin hij op wonderbaarlijke wijze slaagt.

Druk op de afbeelding om in te zoomen
zoom in Cock Hieronymus

42. Pieter van der Heyden naar Frans Floris
De oprichting van de koperen slang
1555, gravure op twee platen
Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Prentenkabinet

42. De oprichting van de koperen slang

Toen de Israëlieten de slavernij in Egypte waren ontvlucht, zwierven ze lang door de woestijn. Ze werden ongeduldig en trokken Mozes’ en Gods gezag in twijfel. Daarop zond God slangen om hen te straffen en tot inkeer te dwingen. Om hun geloof te herstellen gaf God Mozes later de opdracht om een koperen slang op te richten. Al wie werd gebeten en ernaar opkeek, zou genezen.

De monumentale gravure werd waarschijnlijk gemaakt naar een schilderij dat Floris voor de machtige Antoine Perrenot de Granvelle schilderde. Floris speelde met deze compositie in op Granvelles belangstelling voor de beeldhouwkunst uit de oudheid en voor het werk van Michelangelo. Het tafereel met het oprichten van de slang, linksboven, is rechtstreeks gebaseerd op Michelangelo’s fresco op het plafond van de Sixtijnse Kapel. Daarnaast zijn er nog veel andere heroïsche naakten afgeleid van figuren uit het oeuvre van Michelangelo en van antieke beelden. Pieter van der Heyden, de graveur van deze enorme prent, spiegelde zich voor de weergave van volume en toonschakeringen aan het voorbeeld van Giorgio Ghisi.

44. De zeven vrije kunsten

Net als De werken van Hercules zijn De zeven vrije kunsten gebaseerd op een reeks schilderijen die Frans Floris omstreeks 1550 maakte voor het huis van de koopman en mecenas Nicolaas Jonghelinck (1517-1570). De originelen waren vermoedelijk ter decoratie van Jonghelincks bibliotheek bestemd. De zeven studievakken die sinds de oudheid werden onderwezen, zijn voorgesteld als vrouwelijke figuren die andere personages de kunst die ze voorstellen leren beoefenen. De onderschriften, wellicht van de hand van Lampsonius, benadrukken hoe elke vrije kunst de kennis doet vooruitgaan.

Voor de uitzonderlijke drukken die hier worden getoond, werd rode inkt gebruikt. Prentmakers als Parmigianino (1503-1540) en de etsers van Fontainebleau experimenteerden met kleurendruk, mogelijk om de eigenschappen van pentekeningen te evenaren. Dat zal hier niet het geval zijn geweest, want de prenten verwijzen uitdrukkelijk naar de schilderijen van Floris.We weten niet zeker waarom Cock deze bladen in kleur liet afdrukken. Mogelijk waren deze speciale afdrukken als geschenken aan opdrachtgevers en mecenassen bedoeld.

Druk op de afbeelding om in te zoomen
zoom in Cock Hieronymus

44. Cornelis Cort naar Frans Floris
De zeven vrije kunsten
1565, zeven genummerde gravures, gedrukt in rood
Amsterdam, Rijksmuseum, Rijksprentenkabinet

Druk op de afbeelding om in te zoomen
zoom in Cock Hieronymus

45. Harmen Jansz. Muller en een anonieme graveur naar Johannes Stradanus
Zes grote jachtscènes met decoratieve boorden
1570, zes ongenummerde gravures
Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen, Prentenkabinet

45. Zes grote jachtscènes met decoratieve boorden

Deze reeks van zes gravures is gebaseerd op de tapijtkartons die Johannes Stradanus, alias Jan van der Straet (Brugge 1523 – Florence 1605) vanaf 1567 in opdracht van Cosimo de’ Medici, Groothertog van Toscane, vervaardigde voor de villa van Poggio a Caiano (1567-1570).We weten niet hoe Cock in contact kwam met Stradanus, die al sinds ca. 1550 in Italië woonde. Misschien trade graveur Cornelis Cort daarbij op als tussenpersoon. Die had tot 1565 bijna uitsluitend voor Cock gewerkt en trok in dat jaar definitief naar Italië, waar hij ook contacten met het hof van de Medici onderhield.

Het thema van de jacht was zeer geliefd in adellijke kringen en bood de ontwerper de mogelijkheid om ingewikkelde exotische aandoende composities vol actie in beeld te brengen. De grote prenten naar de tapijtontwerpen zijn echte graveertechnische bravourestukken geworden. Deze spectaculaire cyclus, met twee soorten decoratieve boorden in een heel innovatieve stijl, betekende het begin van Stradanus’ lange carrière als leverancier van prentontwerpen voor uitgevers als Volcxken Diericx en vooral Philips Galle.