Oeps!

Gelieve de app in portret stand te gebruiken.
Danku!

VI.

Bosch, Breugel en de Nederlandse traditie

De Florentijnse Antwerpenaar Lodovico Guicciardini (1521 - 1589) publiceerde in 1567 zijn Descrittione di tutti i paesi bassi (Beschrijving van alle Nederlanden). Hierin noemt hij Cock ‘een origineel kunstenaar, die veel prenten uitgaf naar het werk van Jheronimus Bosch en andere beroemde schilders, en daarom zeer gewaardeerd is in de kunst.’ Cock werd dus niet alleen gezien als iemand die enkel op winst uit was, maar die ook de bedoeling had om met zijn uitgaven de kennis van de schilderkunst te verbreiden.

Bij Cock staan de vernieuwingen van de Italiaanse renaissance en de Nederlandse schildertraditie duidelijk naast elkaar.Waar kunstenaars als Frans Floris (1517- 1570) de Italianiserende stroming vertegenwoordigen, bouwt het werk van Pieter Bruegel (ca.1525 - 1569) op geniale wijze verder op de picturale tradities van de oude Nederlanden en met name op het werk van Jheronimus Bosch (ca.1450 - 1516). Deze belangstelling voor de eigen picturale traditie blijkt ook uit Cocks initiatief om een ‘Schildersboeck’ samen te stellen, een verzameling van tweeëntwintig portretten van schilders uit de Nederlanden, onder wie illustere grondleggers als Jan van Eyck (ca.1390 - 1441) en Rogier van der Weyden (ca.1399 - 1464).

61. De belegering van de olifant

Deze prent mag dan wel het opschrift HIERONYMUS BOS INVE[NIT] dragen, van de hand van Bosch is ze niet. Cocks olifant is een gemoderniseerde variant van de prent die Alart Duhameel (ca. 1449-ca. 1507) op het einde van de 15de eeuw maakte. De olifant van Cock wordt gekenmerkt door een grotere monumentaliteit dan die van Duhameel. Het dier is hier veel meer een vechtmachine geworden. Het vervaarlijke van het beest roept Dürers houtsnede van een Neushoorn (1515) voor de geest, waar in het opschrift de olifant overigens de aartsvijand van de neushoorn wordt genoemd.

Het onderschrift is van sociale aard en beschrijft in humanistenlatijn een stoïcijns ideaal van impulsbeheersing van de mens. Of deze betekenislaag ook met de prent van Duhameel kan worden verbonden moet wegens gebrek aan een onderschrift in het midden blijven.

Druk op de afbeelding om in te zoomen
zoom in Cock Hieronymus

61. Joannes en Lucas van Doetecum naar een prent van Allart Duhameel
De belegering van de olifant
ca. 1563, gravure
Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Prentenkabinet

Druk op de afbeelding om in te zoomen
zoom in Cock Hieronymus

67. Pieter van der Heyden naar Pieter I Bruegel
De grote vissen eten de kleine
1557, gravure
Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Prentenkabinet

67. De grote vissen eten de kleine

Van de prenten die door Cock werden uitgegeven is De grote vissen eten de kleine de enige waarvan we zeker weten dat Bosch het ontwerp niet maakte. De tekening voor de prent is namelijk bewaard gebleven en is van de hand van Pieter Bruegel die ze in 1556 maakte en signeerde. De wijsheid dat kleine vissen voer zijn voor grote is van een verpletterende eenvoud en vanzelfsprekendheid. Het is Bruegels grote verdienste dat hij deze spreuk voorzag van een iconisch beeld dat tot op de dag van vandaag in talloze varianten wordt gekopieerd, hergebruikt en gevarieerd.

Volgens de inscriptie op de prent was het echter niet Bruegel maar Bosch die de voorstelling had bedacht: ‘Hieronijmus Bos inventor’. In de kunsthistorische literatuur wordt de toevoeging van de naam van Bosch echter vooral als een commerciële truc van Cock beschouwd die ermee een goedverkopende naam aan de voorstelling heeft willen verbinden.

75. De kruisafneming

Rogier van der Weydens Kruisafneming was rond het midden van de 16de eeuw een zeer beroemd schilderij. Het kostbare origineel, afkomstig uit de Kapel van onze Lieve Vrouw van Ginderbuiten in Leuven, bevond zich toen al in de collectie van Filips II in Spanje. Ontelbare kopieën en herhalingen van uiteenlopende formaten en kwaliteiten circuleerden en werden voornamelijk gewaardeerd als devotiestuk. De vermelding van de naam M.[agister] Rogerij Belgae op deze prent is opmerkelijk en duidt op een oplevende belangstelling voor de Nederlandse schilderkunst uit de 15de eeuw.

Toen Cock deze gravure in 1565 liet verschijnen, werkte hij al aan de Effigies, een reeks portretten van schilders uit de Lage Landen, beginnend met oude meesters als Jan en Hubert van Eyck, Rogier van der Weyden en Hieronymus Bosch. Het is dan ook niet moeilijk om in deze prent een eerbetoon te zien aan Rogier, die als een van de grondleggers van de Nederlandse school te boek stond.

Druk op de afbeelding om in te zoomen
zoom in Cock Hieronymus

75. Toegeschreven aan Cornelis Cort naar Rogier van der Weyden
De kruisafneming
1565, gravure
Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Prentenkabinet